Formula 1'i tanıyalım: Vites kutusu (şanzıman)

Her araçta, oldukça gelişmiş yarı otomatik, kesintisiz vites kutuları yer alır. Pilotlar kalkış dışında debriyajı kullanmazlar. Aynı şekilde vites değişimi esnasında normal araçlarda olduğu gibi gazdan da ayaklarını çekmezler.

Daha önce söylediğimiz gibi "kesintisiz" olması bu yüzdendir. Vites değişiminde pilot doğrudan vites değiştirir ve böylece vites değişimi esnasında hiç güç kaybetmez. Vites değişimi direksiyon arkasında yer alan kulakçıklarla gerçekleşir. Tüm bunlar sayesinde Formula 1 araçlarında vites değişimi, geleneksel araçlara göre hem ciddi anlamda hızlıdır, hem de pilot kulakçıklar sayesinde sürekli olarak elini direksiyonda tutar.

Ancak bu kadar üst düzey teknolojiye rağmen, tam otomatik şanzıman sistemleri ve vites kutusuna bağlı kalkış kontrol sistemleri gibi çözümler kurallara aykırılar. Pilot yeteneklerinin ön planda kalması ve harcamaların daha da artmaması için bu tür sistemler yasaklanıyor.

Hidrolik akvitasyonlu elektronik sistemle kontrol edilen vites kutuları, içten yanmalı motorun arkasına konumlandırılır. Vites kutusu sadece güç ünitesindeki torku lastiklere aktarmaz, aynı zamanda aracın arka tarafındaki yapıda ciddi öneme sahiptir. Arka süspansiyonlar, vites kutusuna bağlı olurlar.

Kurallara göre F1 şanzımanlarında 8 ileri vites olmak zorundadır ve vites oranları sezon öncesinde belirlenir. 8 ileri vitesin yanında bir de geri vites bulunur. Normal yol araçlarına göre bu fazla gibi görünse de, bu sayede takımlar düşük hızlı Monaco'da da, yüksek hızlı Monza'da da aynı vites kutusunu kullanabiliyor.

Güç ünitelerinde olduğu gibi pilotların sezon boyunca kullanabilecekleri vites kutusu sayısında da sınır var. Kurallara göre herhangi bir kaza olmadığı takdirde bir vites kutusunun 6 yarış boyunca kullanılması gerekiyor. Bu açıdan plansız yapılan değişiklikler 5 sıra cezasına sebep oluyor.

Vites kutusu, motorun arkasında yer aldığı için ısı dağılımı kritik bir konudur. Bu yüzden vites kutuları karbon titanyumdan hazırlanır.

Modern F1 debriyajı 10 cm'den daha kısa boyutlarda, 1 kg'an daha hafif ve çok plakalı karbon tasarıma sahiptir. Vites kutusunun ise 40 kg'dan az olduğu biliniyor. Vites kutusunun içerisinde ise 500'den fazla bileşen yer alıyor. Bu bileşenler sadece vites kutusu ile ilgili olmuyor. Süspansiyon ve arka kaza yapısı gibi bir çok şey ona bağlı oluyor.